QISHLOQ XO‘JALIGI TEXNIKASINI SUGURTALASHNING IQTISODIY MEXANIZMLARI VA KAFOLATLARI

Biz qishloq xo‘jaligi sug‘urtasi bo‘yicha turkum materiallar tayyorlashni davom ettiramiz. Bugun biz qishloq xo‘jaligi texnikasini sug‘urtalash haqida so‘z yuritamiz.

Mamlakatimizda qabul qilingan “Oziq-ovqat dasturi”ning asosiy yo‘nalishlaridan biri fermerlikni yanada rivojlantirish, ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish hisobidan yetishtiriladigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari turlari va hajmini ko‘paytirishdan iborat. Bu maqsadlarga erishish uchun fermer xo‘jaliklari va qishloq xo‘jaligi korxonalarini qishloq xo‘jaligi texnikalari va jihozlar bilan ta’minlash zarur.

Qishloq xo‘jaligi va qayta ishlovchi sanoat tarmoqlarini jahon talablari va standartlariga javob beradigan zamonaviy, unumdorligi yuqori qishloq xo‘jaligi texnikasi va mahalliy ishlab chiqaruvchilarning texnologik asbob-uskunalari bilan jihozlash darajasini tubdan oshirish, qishloq xo‘jaligi mashinasozligi korxonalarini modernizatsiya qilish hamda texnik va texnologik yangilash lozim.

Avvalo, yetakchi xorijiy kompaniyalardan to‘g‘ridan-to‘g‘ri sarmoya jalb etishga qaratilgan qator qarorlar qabul qilingani alohida ahamiyatga ega.

Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligi texnikasini yetkazib berishda quyidagi 3 ta iqtisodiy mexanizmlardan foydalaniladi:

• lizing kompaniyasi tomonidan jalb qilingan mablag‘lar asosida (kreditlangan), sotib olingan va ijarachiga topshirilgan lizing predmeti;
• tijorat banklari tomonidan Markaziy bankdan olingan kredit hisobidan yoki o‘z mablag‘lari hisobidan lizing obyektini sotib olish va uni lizing oluvchiga o‘tkazish;
• qishloq xo‘jaligi korxonasiga texnika sotib olish uchun tijorat banklarining krediti.

Qishloq xo‘jaligi texnikasini ishlab chiqarishda turli xavf-xatarlardan sug‘urtalashni kafolatlash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.

Chunki turli nosozliklar natijasida qishloq xo‘jaligi texnikalarining shikastlanishi ishlab chiqaruvchilarga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Qishloq xo‘jaligi texnikasi asosan quyidagi xatarlardan sug‘urtalanishi mumkin.

• qishloq xo‘jaligi texnikasini o‘g‘irlash – sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasini o‘g‘irlash;
• sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasiga tegishli qismlar, ehtiyot qismlar va qo‘shimcha jihozlarni o‘g‘irlash;
• bosqinchilik – sug‘urtalangan Qishloq xo‘jaligi texnikasi yoki uning qismlari, ehtiyot qismlari, qo‘shimcha jihozlarni majburan olib qo‘yish;
• yong‘in – sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasining ma‘lum sabablarga ko‘ra yonib ketishi;
• portlash – agar sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasi gaz va bug‘ bosimining oshishi natijasida portlagan bo‘lsa, bunda portlashdan keyin yong‘in sodir bo‘lgan taqdirda sug‘urta tovoni yong‘in xavfiga qarab to‘lanadi;
• yo‘l-transport hodisalari – sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasining harakatlanayotganda yoki turgun holatda shikastlanishi (to‘qnashuvi, sirpanishi, turli jihozlar bilan to‘qnashishi, qulashi);
• obyektlarning ta’siri – sug‘urta qilingan qishloq xo‘jaligi texnikasiga turli xil obyektlarning tushib ketishi yoki to‘satdan urilishi natijasida sug‘urta qilingan qishloq xo‘jaligi texnikasining shikastlanishi yoki oynaning sinishi;
• uchinchi shaxslarning qonunga xilof harakatlari – qishloq xo‘jaligi texnikasiga boshqa shaxslar tomonidan moddiy zarar yetkazilishi;
• tabiiy ofatlar – suv toshqinlari, bo‘ronlar, to‘fonlar, do‘l, ko‘chkilar, chaqmoq urishi, zilzilalar.

Sug‘urta shartnomasi bir yil muddatga tuziladi.

Materialda “O‘zagrosug‘urta” AJ sug‘urtalashda qanday shartlar qo‘yganligini keltiramiz.

Sug‘urta hodisasi yuz bergan taqdirda, sug‘urta qildiruvchi sug‘urta hodisasi yuz berganligi hamda qishloq xo‘jaligi texnikasining shikastlanganligi yoki yo‘qolganligi to‘g‘risida 3 (uch) kun ichida sug‘urtalovchiga yozma ariza berishi shart. Qishloq xoʻjaligi texnikasi shikastlanganda, agar sugʻurta qildiruvchi taʼmirlash ishlarini oʻz mablagʻlari hisobidan amalga oshirgan boʻlsa, sugʻurtalovchi taʼmirlash ishlari uchun qilingan xarajatlarni qoplaydi.

Sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasi shikastlangan yoki to‘liq yo‘qolgan taqdirda sug’urtalovchi sug‘urta qildiruvchiga qishloq xo‘jaligi texnikasining sug‘urta summasi miqdorida tovon to‘laydi.

Qishloq xo‘jaligi texnikasi shikastlangan taqdirda, baholash faoliyatni amalga oshirish uchun tegishli litsenziyaga ega bo‘lgan baholovchi tashkilot tomonidan tuziladigan zararni baholash dalolatnomasida ko‘rsatilgan miqdorda, lekin sug‘urta summasidan oshmaydigan miqdorda to‘lanadi.

Qishloq xo‘jaligi texnikasini takomillashtirish va boshqa xarajatlar qoplanmaydi.

Sug‘urta qildiruvchi sug‘urta hodisasi bilan bog‘liq quyidagi zarur hujjatlarni Sug‘urtalovchiga taqdim etadi:

1. sug‘urta hodisasi to‘g‘risidagi yozma ariza;
2. rasmiy tashkilot vakillari tomonidan tuzilgan hujjat yoki ma’lumotnoma;
3. baholash faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega baholovchi tashkilot tomonidan amalga oshirilgan zararni baholash to‘g‘risidagi hisobot;
4. sug‘urta polisi.

Sug‘urtalangan qishloq xo‘jaligi texnikasining nobud bo‘lishiga yoki shikastlanishiga sabab bo‘lgan sug‘urta hodisasi sodir bo‘lganda, hodisaning kelib chiqish sabablarini aniqlash uchun komissiya tuziladi. Komissiya tarkibiga sug‘urtalovchi, sug‘urta qildiruvchining vakillari, hodisani tavsiflovchi rasmiy tashkilot vakillari, ekspertlar va boshqalar kiradi.

Sug‘urta kompensatsiyasi Sug‘urta qildiruvchiga sug‘urta hodisasini tan olish to‘g‘risidagi dalolatnoma imzolangan kundan boshlab 5 (besh) bank kuni ichida to‘lanadi.
Material “O‘zagrosug‘urta” AJ boshqarmasi sug‘urta to‘lovlari departamenti direktori, iqtisod fanlari nomzodi Abdurashid Vahobov bilan hamkorlikda tayyorlandi.
Muallif:  Irina Silkina