DARAXTGA SHAKL BERISH VA KESISHNING QANDAY FOYDASI BOR?

Daraxt ekilib, hali meva tugmagan yillarda uning tomirlari rivojlanadi. Ana shu vaqtda daraxtga 5-6 yil mobaynida shakl berib boriladi. Bu esa, daraxtning uzoq umr ko‘rishini va zararkunandalardan ishonchli himoya qilinishini taʼminlaydi.

Daraxtga shakl berishda eng avval nimaga eʼtibor qaratish kerak? Daraxtlarni shoxlarini qaysi paytda kesish lozim? Daraxtga shakl berish bilan uning novdalarini kesishning qanday farqi bor? Maqolamizda ana shular haqida yoritamiz.

Ko‘chat tanasini kerakli tomonga yo‘naltirib, shaklga solish uni kelajakda kuchli va baquvvat bo‘lishini taʼminlaydi. Shakl berish ancha yangi usul bo‘lib, bunda imkoni boricha daraxt novdalarini kesilmaydi.  Kesish deb esa, daraxt novdalaridan maʼlum bir qismini qirqib tashlab, daraxtning shaklini tekislashga aytiladi. Daraxtni kesib, to‘g‘rilagandan ko‘ra, uni novdaligidan shaklga solib o‘stirish samarali hisoblanadi.

Daraxtning qaysi shoxida meva bo‘lishini aniq bilmasdan turib, unga shakl berish va kesish mutlaqo noto‘g‘ri.  Danakli daraxtlarni kuzda kesilsa, o‘sha kesilgan joyini sovuq urishi mumkin. Shuning uchun uni bahorda kesish tavsiya qilinadi.

Unutmang! Daraxt shoxlari to‘g‘ri kesilsa, u erta va mo‘l hosil beradi. Agar daraxt shoxlari noto‘g‘ri kesilsa, bu uning hosilni ko‘tara olmasligiga va shoxlarini sinib ketishiga olib keladi. Shoxlari erta sinib ketgan daraxtning esa umri qisqa bo‘ladi.

Daraxt shoxlarini nega kesiladi? Daraxt shoxlarini kesilganda uning barcha qismlari quyosh nurlarini birdek oladi, ortiqcha lider shoxlarni yo‘qotiladi, ko‘p hosil yetishtira oladigan kuchli bo‘ladi va turli zararli taʼsirlardan asraydi. Shakl berganda meva shoxlar pastda yaxshi rivojlanadi, bu esa ishchi kuchini osonlashtiradi.

Daraxt novdalarini kesayotganda uning quyi qismida joylashganlarini ko‘p kesib bo‘lmaydi. Chunki pastroqdan o‘sib chiqqan novdalardagi barglar daraxt tanasining yo‘g‘onlashishiga yordam beradi hamda uni yozning issiq kunlarida quyosh nurlarining zararli taʼsiridan himoya qiladi. Agar quyi novdalar ko‘chat atrofida yurishga xalaqit beradigan bo‘lsa, unda ularni kesib, qisqartirish mumkin. Agar daraxt yoshligidan biror bir shaklga solingan bo‘lsa, o‘sha shaklga mos holda kesish eng to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi. Daraxtga novdaligidan shakl berishning afzalligi ham shu — keyinchalik shoxlarni kesishda muammolar ko‘p bo‘lmaydi.

Daraxtlarga shakl berishning turlari ko‘p, mamlakatimizda asosan, ikki xil: vazasimon va markaziy liderli usulda shakl beriladi.

1) Vazasimon shakl berishda: bunda daraxt tanasi deyarli bir nuqtadan bir necha asosiy shoxlarga bo‘linib rivojlanadi, markaziy qism esa bo‘sh qoldiriladi.

2)Markaziy liderli shakl berishda: daraxt yon shoxlar yaruslaridan tashkil topgan bo‘lib, yaruslar bo‘ylab yuqoriga chiqqan sari shoxlar uzunligi qisqarib boradi.

Daraxtlarni parvarish qilish uchun quyidagi shox va novdalarni kesiladi:

1)    Kasallangan, qurigan, singan va ortiqcha o‘sib ketgan shoxlar;

2)    ildizdan ozuqa so‘ruvchi novdalar;

3)    tanadan ozuqa so‘ruvchi novdalar;

4)    noqulay joylashgan yoki bir-biriga xalaqit beradigan shoxlar.

Sog‘lom shoxlar ham kesiladimi? Afsuski, daraxtlarni sog‘lom va serhosil shoxlarini ham kesishga to‘g‘ri keladi. Bular asosan daraxtning eng yuqori qismida o‘sib, uning pastki qismini yorug‘likdan to‘sib qo‘yadigan shoxlardir. Bunday shoxlarni kesib tashlash orqali pastroqda joylashgan shoxlarga sifatli hosil yetishtirish uchun qulay shart-sharoit yaratib beriladi. Daraxtlar mana shunday kesish ishlari qilinganidan keyin yaxshi hosil beradi.

Ayrim mevali daraxt turlari yil oralatib, yaxshi hosil berishga moyil bo‘ladi. Mana shunday daraxtlarni kesish orqali ularni har yili hosil beradigan qilish mumkin.