O‘zR Qishloq xo‘jaligi vazirligi agrar sohani raqamlashtirish doirasida ishlab chiqilgan dastur va tizimlarni taqdim etdi

2021-yil 28-dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligida agrosanoat majmuasi va OAV vakillari ishtirokida konferensiya-taqdimot bo‘lib o‘tdi. Tadbirda qishloq xo‘jaligi tarmog‘ini jadal raqamlashtirish bo‘yicha dasturlar doirasida yaratilgan 10 ta axborot tizimlari va platformalari taqdim etildi. Anjumanni qishloq xo‘jaligi vazirining agrosanoat majmuini raqamlashtirish bo‘yicha o‘rinbosari Qahramon Yuldashev hamda yerdan oqilona foydalanish masalalari bo‘yicha o‘rinbosari Maqsud Ruzmetov ochib berishdi.

«Davlatimiz rahbarining “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni bilan agrosanoatni rivojlantirishga qaratilgan bir necha o‘nlab loyihalarni amalga oshirish belgilangan. Shu asosda raqamlashtirish bo‘yicha qo‘yilgan vazifa va topshiriqlarni jadal suratlarda olib borishda yetakchi xorijiy tajribani o‘rganish, jumladan, Yevropa Ittifoqi va Jahon Bankining maslahat va moliyaviy qo‘llab-quvvatlashidan, eng yaxshi texnik yechimlardan foydalanilmoqda», – deya taʼkidlab o‘tdi vazir o‘rinbosari Qahramon Yuldashev.

Bugungi kunda qishloq xo‘jaligida fermerlar va agronomlarga raqamli texnologiyalar yordamga kelmoqda. Katta maʼlumotlar (Big data) va ularni tahlil qilish hosilni terib olish uchun qulay vaqtni belgilash, o‘g‘itlash sxemasini hisoblab chiqish, monitoring qilish, hosilni prognozlashtirishga yordam bermoqda.

Raqamli texnologiyalar o‘simlikshunoslikning to‘liq siklini boshqarishga imkon yaratadi. Aqlli qurilmalar tuproq, o‘simliklar parametrlari, mikroiqlimni o‘lchaydi va maʼlumotlarni uzatadi. Datchiklar, koinotdan olingan suratlar, dronlar, meteorologik stansiyalar va boshqa uskunalardan olingan maʼlumotlar Big datani shakllantiradi, maxsus ilovalar bilan tahlil qilinadi va geoportalga joylashtiriladi.

«So‘nggi 15 yil ichida O‘zbekiston aholisi 27 milliondan 35 millionga yetdi, har bir kishi uchun ajratilgan yer maydoni esa 23 sotixdan 16 sotixga kamaydi, – deya maʼlumot berdi qishloq xo‘jaligi vazirining yerdan oqilona foydalanish masalalari bo‘yicha o‘rinbosari Maqsud Ruzmetov. – 1 gektar yerni sug‘orish uchun mo‘ljallangan suv resurslari 3048 m3 dan 2889 m3 ga qisqardi. Ushbu muammoning yechimini topish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 17-iyundagi PF-5742-sonli qishloq xo‘jaligida yer va suv resurslaridan samarali foydalanishga qaratilgan Farmoni qabul qilindi. Unda yerning aniq hisobini yuritish va yer maydonlarining meliorativ holati haqidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirish masalalari belgilangan. Farmonda ko‘rsatilgan vazifalarni bajarish yuzasidan so‘nggi 1,5 yil ichida portal yaratilgan bo‘lib, u joriy yilning noyabr oyidan ishlashni boshladi, unda 24 mln gektar yer raqamlashtirilgan, interfaol xarita yaratilgan. Fermerlar va tadbirkorlar foydalanishi mumkin bo‘lgan maʼlumotlarga qo‘shimcha ravishda, dronlar yordamida taqdim etiladigan bir qator xizmatlarni ham ishga tushirish rejalashtirilgan. Bunday texnologiyalardan foydalanish qishloq xo‘jaligi ishlariga sarflanadigan xarajatlarni deyarli ikki baravar kamaytirishga yordam beradi».

Butun dunyoda bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, shuningdek, qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Xususan, 2020-yil dekabrda «Aqlli qishloq xo‘jaligi» texnologiyasini rivojlantirish strategiyasi» hamda «Aqlli qishloq xo‘jaligi» texnologiyalarini rivojlantirish strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha 2021-2023-yillarga mo‘ljallangan chora-tadbirlar» tasdiqlangan bo‘lib, bunda to‘rtta asosiy yo‘nalishlar nazarda tutilgan:

• qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish;
• boshqaruv jarayonlari, monitoringni avtomatlashtirish;
• agrar sohada biznes-startap loyihalarni qo‘llab-quvvatlash;
• suv resurslarini hisobga olish.

Shu bilan birga Qishloq xo‘jaligi vazirligining markaziy apparati tarkibida Agrar sohada raqamli texnologiyalarni rivojlantirish boshqarmasi va «Agrosanoat majmuini raqamlashtirish markazi» davlat muassasasi tashkil etilgan bo‘lib, ular sohada raqamlashtirishni rivojlantirish bo‘yicha jadal dastur, qishloq xo‘jaligi sohasida oziq-ovqat xavfsizligini nazorat qilish va qo‘llab-quvvatlash, suvni boshqarish, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va subsidiyalar taqdim etish, zamonaviy axborot texnologiyalari va dasturiy mahsulotlarni imtiyozli moliyalashtirishga yordam beradigan raqamli yechimlarni joriy etish uchun masʼuldir.

«Joriy yil oxirigacha O‘zR Qishloq xo‘jaligi huzuridagi Agrosanoatni raqamlashtirish markazi tomonidan 5 ta axborot tizimi ishga tushiriladi. Jumladan, qishloq xo‘jaligi yerlarini ajratish uchun mo‘ljallangan «E-IJARA TANLOV» tizimi, ArcGIS dasturiy mahsuloti bazasidagi geoaxborot tizimi, “Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarini subsidiyalash” yagona axborot tizimi, Import qilingan qishloq xo‘jaligi texnikalari hisobi tizimi hamda Qishloq xo‘jaligi vazirligining yangilangan rasmiy veb-sayti, – deya aniqlik kiritib o‘tdi O‘zR Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Agrosanoatni raqamlashtirish markazi direktori Saidagzam Alimov. – Shuningdek, 2022-2023-yillarda yana 5 ta elektron tizimning ishga tushirilishi ko‘zlangan. Yaʼni Agroplatforma AT, “Marketplace” elektron agrosanoat savdo portali, Toshkent davlat agrar universitetida joriy etiladigan «Smart campus» loyihasi, “Rubicon” suv resurslarini boshqarish tizimi, fermerlar uchun ekotizimni yaratishga asos bo‘ladigan 150 dan ortiq turdagi interaktiv xizmatlar va servislardan iborat «Raqamli qishloq xo‘jaligi» ASM yagona integratsiya platformasi. Ushbu innovatsion yechimlarni joriy etish ASMda tadbirkorlik faoliyatini yengillashtirish va muqobillashtirish imkonini beradi, hujjatlar almashinuvi va interaktiv xizmatlarga ega bo‘lishni osonlashtiradi, agrar sohada jarayonlar shaffofligini kuchaytiradi va eng muhimi, ASM tizimida samaradorlik natijalarini yaxshilaydi».

O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi oldida agrosanoat majmuida texnologik rivojlanishni jadallashtirish, oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlash, suv resurslarini samarali boshqarish va qishloq xo‘jaligi korxonalarida unumdorlik o‘sishiga ko‘maklashish orqali mamlakat qishloq xo‘jaligi sohasini keng miqyosda raqamli transformatsiya qilish masalasi turibdi.

1. «E-IJARA« axborot tizimi

Yer qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanadigan har bir kishi uchun asosiy aktiv hisoblanadi. Prezidentning 08.06.2021-yildagi PF-6243-son «Yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni taʼminlash, yerga bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi  Farmoniga ko‘ra, qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarni ijaraga berishning yangi mexanizmi joriy etildi. “E-IJARA” axborot tizimi yerlarni ijaraga berish uchun materiallarni to‘plash, loyihalarni tayyorlash va barcha manfaatdor tomonlar bilan kelishish uchun mo‘ljallangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 23.11.2021-yildagi PQ-20-son «Meva-sabzavotchilik va uzumchilikda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, qishloq ho‘jaligi ishlab chiqarishida dehqon xo‘jaliklarining ulushini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorini hisobga olgan holda, birinchi navbatda, tizimda 2022-2025-yillarda paxta va g‘alladan qisqartirilgan 200 ming gektar ekin maydonlari tayyorlanadi. 2022-yilda 80 ming gektardan ziyod yer “E-IJARA” tizimida alohida lotlar tarzida 0,10-1 gektardan ajratilib, E-AUKSION tizimidagi ochiq elektron kimoshdi savdolari orqali barcha hujjatlari bilan birga 10 yilga ijaraga beriladi. Ushbu tizim yordamida fermerlar bo‘sh qishloq xo‘jaligi yerlari haqida to‘liq maʼlumot olishlari hamda qishloq xo‘jaligi yerlarini ijaraga qo‘yish bo‘yicha o‘z takliflarini berishlari mumkin bo‘ladi.

2. Qishloq xo‘jaligi vazirligining geoaxborot tizimi.

Qishloq xo‘jaligi vazirligining ArcGIS dasturiy mahsuloti negizidagi o‘z geoaxborot tizimi 2021-yilning noyabr oyidan sinov rejimida ishga tushirilgan. Bugungi kunda ushbu tizim respublikamizning 4 ta vazirlik va idoralarining axborot tizimlari, shuningdek, Qishloq xo‘jaligi vazirligining quyi tashkilotlari axborot tizimlari bilan integratsiya qilingan. Qayta ishlanadigan maʼlumotlar va tizim imkoniyatlari har 10 kunda butun Respublikamiz bo‘ylab koinotdan olinadigan suratlar, real vaqt rejimida 200 nafar dala ishchilari tomonidan to‘planadigan maʼlumotlarni monitoring qilish hisobiga doimiy ravishda kengaytirib boriladi. Kerakli barcha maʼlumotlarni olish, shu jumladan, yerdan foydalanuvchilar, tuproq xususiyatlari, sug‘orish tizimlarining mavjudligi va ekin turlarini avtomatik aniqlash uchun sunʼiy intellekt texnologiyalari yordamida amalga oshirilgan maʼlumotlarni tahlil qilish imkoniyatlari yaratilgan. Yaqin kelajakda Qishloq xo‘jaligi vazirligining uchuvchisiz uchish qurilmalaridan foydalanish asosida olingan yuqori sifatli multispektral suratlardan foydalanish hisobiga tizimning imkoniyatlari yana-da kengaytiriladi. Kelgusida tizim qishloq xo‘jaligi foydalanuvchilarning ehtiyojlariga yo‘naltiriladi va uning yordamida ekin ekish va hosili yig‘ishtirib olish uchun qulay vaqtni tanlash, o‘g‘itlash sxemasini hisoblab chiqish, monitoring qilish, qishloq xo‘jalik ekinlarining hosilini prognoz qilish, kasalliklarini o‘z vaqtida aniqlash mumkin bo‘ladi.

3. “Agrosanoat majmuida yagona agroplatforma” tizimi

Tizim agrar siyosatni amalga oshirishning asosiy axborot vositasi bo‘lib, fermerlar hamda agroklasterlar, yetkazib beruvchilar va xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar, davlat organlari, shuningdek, yerni tayyorlash va ishlov berishdan tortib, hosilni yetishitirish, yakuniy hisob-kitoblarni amalga oshirish jarayonlarining yagona zanjirida samarali raqamli o‘zaro taʼsirini tashkil etish uchun mo‘ljallangan.

Agroplatforma – bu zamonaviy raqamli platforma bo‘lib, unda 75 000 dan ziyod fermer va 600 dan ortiq agroklasterlar ishlaydi. Shuningdek, 20 dan ortiq tijorat banklari, 150 dan ziyod davlat organlari tizim foydalanuvchilari bo‘lishadi.

Tizimda real vaqt rejimida elektron shartnomalar tuzish uchun elektron maydon ishga tushiriladi, u yerda kuniga qariyb 1000 ta savdo amaliyotlari o‘tkazilishi rejalashtirilgan. Shuningdek, elektron hujjat aylanmasi, arizalar topshirish, imtiyozli kreditlar olish, 2000 turdan ziyod qishloq xo‘jaligi texnikasi va ularning ehtiyot qismlari to‘g‘risida maʼlumot olish, berilgan parametrlar to‘plami bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalarni amalga oshirish uchun ishlab chiqaruvchilar va yetkazib beruvchilar to‘g‘risidagi maʼlumot olish imkoniyati taʼminlanadi.

Agroplatforma fermer xo‘jaliklari va agroklasterlar soddalashtirilgan buxgalteriya hisobini joriy etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu yerda kuniga 100 million so‘mdan ortiq to‘lovlar amalga oshiriladi.

4. «Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarini subsidiyalash» yagona axborot tizimi.

Ushbu loyiha qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun subsidiyalar ajratish bo‘yicha yagona axborot tizimini yaratishga qaratilgan. Tizim modullarini bosqichma-bosqich ishga tushirish jarayonida fermerlar uchun bir necha yo‘nalishdagi 35 tur sudsidiyalardan 19 turdagisini olish, shuningdek, ulardan maqsadli foydalanishni monitoring qilish imkoniyati yaratiladi. Subsidiyalar qishloq xo‘jaligi texnikasini sotib olish, suv tejovchi texnologiyalardan foydalanish, uzum plantatsiyalari yaratish va intensiv bog‘larni yaratish, naslchilikni yaxshilash bo‘yicha chorvachilikni rivojlantirish kabilar uchun davlat tomonidan ajratiladi. «Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarini subsidiyalash» yagona axborot tizimi fermerlarga subsidiyalar olish uchun masofadan arizalarni yuborish va subsidiyalar berilishi hamda muvofiqlashtirilishini kuzatish imkonini beradi. Shuningdek, ushbu tizim yordamida qishloq xo‘jaligi va agrosanoatni yo‘nalishlar bo‘yicha subsidiyalash bo‘yicha kelgusi yil uchun subsidiyalar ajratishning manzilli ro‘yxati (prognoz) shakllantiriladi.

5. Import qilinayotgan qishloq xo‘jaligi texnikasi hisobi tizimi.

Import qilingan qishloq xo‘jaligi texnologiyasini hisobga olish uchun maxsus axborot tizimi ishlab chiqilmoqda, u import qiluvchilar va xo‘jalik texnikalari ishlab chiqaruvchilarga import qilinayotgan yoki ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sinovini o‘tkazish yoki sertifikatlash uchun onlayn tarzda ariza yuborish imkonini beradi. Arizalarni ko‘rib chiqish jarayonida inson omili minimallashtiriladi va maksimal darajadagi shaffoflik taʼminlanadi.

Tizim ishga tushirilganidan so‘ng arizalarni ko‘rib chiqish va shartnoma tuzish muddati 50% ga qisqaradi, qog‘ozli hujjat almashinuvi elektron hujjatlar almashinuvi bilan almashtiriladi.

Yiliga qishloq xo‘jaligi va melioratsiya texnikasining 40 ga yaqin turi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasiga olib kirilayotgan va ishlab chiqarilayotgan agregatlar sinovdan o‘tkaziladi.

6. «Marketplace» elektron agrosanoat savdo portali.

2022-yilda elektron agrosanoat savdo portali – “Marketplace” ishga tushiriladi. Fermerlar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar, yirik klasterlar, agrologistika markazlari, qayta ishlovchilar, mayda va yirik savdo tarmoqlari savdo portali foydalanuvchilariga aylanishadi. “Marketplace”, ayniqsa, moliyaviy xizmatlar kam bo‘lgan aholi punktlarida yashovchilar hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarning kam mobil toifalari uchun dolzarb bo‘ladi. Kelgusida ushbu platforma orqali eksport shartnomalarini tuzish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportini rivojlantirish mumkin bo‘ladi.

7. “Rubicon” suv resurslarini boshqarish tizimi.

Avstraliyalik hamkorlar bilan birgalikda 2022-yil boshida, Qashqadaryo viloyatidagi Mirishkor Qamashi kanali misolida suv resurslarini avtomatlashtirilgan tizimi ishga tushiriladi. Loyiha doirasida simsiz texnologiyalardan foydalangan holda masofadan boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lgan 26 ta shlyuz o‘rnatiladi.

8. ASM yagona integratsiya platformasi

Markazning navbatdagi asosiy loyihasi – bu ASM (agrosanoatni raqamlashtirish platformasi) yagona integratsiya platformasidir, unda 40 dan ziyod vazirlik va idoralar biznes jarayonlari birlashtiriladi. ASM agar sohada «yagona darcha» tamoyili bo‘yicha xizmat ko‘rsatadi, yaʼni fermerlar o‘z faoliyati uchun kerakli bo‘lgan xizmat yoki maʼlumotlarni onlayn olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ayni paytda «ASM yagona integratsiya platformasi»ni ishlab chiqish ishlari davom etmoqda, sinov tariqasida ish boshlashi esa 2023-yil oxiriga rejalashtirilgan.

9. TDAUda «Smart Campus»

«Smart Campus» loyihasi zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalangan holda taʼlimning yangi zamonaviy uslublari yordamida taʼlim sifatini oshirishga qaratilgan.

Ushbu loyiha foydali maʼlumotlarni yaratishga, talabaning reytingi va portfoliosi asosida talabalarning bilimlari maʼlumotlar bazalarini tuzishga yordam beradi, tizim, shuningdek, universitetning o‘quv jarayoniga bir qator o‘zgarishlarni kiritadi. “Smart Campus” loyihasi maʼlumotlardan (bilimlardan) tezkor foydalanish imkoniyatini beradi, qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga olib keladi.

“Smart Campus” loyihasining maqsadlari quyidagilardan iborat:

• interaktiv muhitda o‘qishning osonligi
• universitetning har bir talabasi uchun individual yondashuv va sharoitlar
• universitet resurslari, boshqa xorijiy universitetlarning resurslaridan oson foydalanish va boshqalar.

10. QXV rasmiy veb-saytining yangi tasnifi

Ushbu veb-sayt O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 15.06.2021-yildagi «Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanish holatini reyting baholash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori talablariga muvofiq ishlab chiqilgan.

Ushbu veb-sayt agro-maslahatlar uchun tezkor va yengil chat-botni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, fermerlar uchun Agromaslahatlar, Agroklinika, Qonunchilik bazasi hamda imtiyozlar va subsidiyalar bo‘yicha maʼlumotlar mavjud.

Veb-sayt  o‘simlikshunoslik, urug‘chilik, bog‘dorchilik, issiqxona xo‘jaligi, chorvachilik singari qishloq xo‘jaligining barcha sohalari bo‘yicha keng maʼlumotlarni taqdim etadi. Saytda har kim o‘ziga foydali maʼlumotlarni topishi mumkin. O‘z biznesini rivojlantirishdan manfaatdor bo‘lgan fermerlar kreditlar, xalqaro grantlar haqida, shuningdek, ASM sohasiga investitsiya kiritmoqchi bo‘lgan shaxslar, investitsiya loyihalari hamda investorlar uchun imtiyozlar to‘g‘risida maʼlumot olishlari mumkin.