Andijon, Farg‘ona va Namangan viloyatlarida nam ob-havo sharoitida ertaki sabzavot, poliz va kartoshka ekinlariga salbiy ta’sirning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar

NISBATAN NOODATIY SOVUQ VA NAM OB-HAVO ShAROITIDA ERTAKI SABZAVOT, POLIZ VA KARTOShKA EKINLARIGA SALBIY TA’SIRINING OLDINI OLISh UChUN AMALGA OShIRILADIGAN TADBIRLAR

“O‘zgidrometeorologiya” xizmati markazi ma’lumotlariga ko‘ra, joriy yil mart oyida respublikaning barcha hududlarida so‘nggi o‘n yillikda ro‘y bermagan surunkali yog‘ingarchiliklar kuzatilib, oylik me’yordan 3-4 barobar yuqori bo‘ldi.

Jumladan, aksariyat hududlarda yog‘ingarchilik miqdori oylik me’yordan 120-200% va Andijon, Farg‘ona, Namangan viloyatlarida 215-295%ni tashkil etdi. Respublika bo‘yicha ba’zi joylarda bir kecha kunduzda yog‘ingarchilik miqdori ayrim kunlari 25-40 mm, tog‘li hududlarda 50-60 mm gacha bo‘ldi.

Bu o‘z navbatida joryi yil fermer va qishloq xo‘jaligi korxonalarining asosiy maydonlarga ertangi (fevral-mart) muddatlarda ekiladigan sabzavot, poliz va kartoshka ekinlarini ekish ishlarini kechikishiga hamda tuproqda ortiqcha namlikni ortishiga olib keldi.

Bugungi ekinlarni ekish uchun noqulay ob-havo va tuproqdagi namlik sharoitida kelib chiqib hamda hududdagi tuproqlarning har-xil mexanik tarkibga ega ekanligini hisobga olib, ertaki sabzavot, poliz va kartoshka ekinlarini ekish uchun quyidagi ilmiy tavsiyalarga amalga oshirish lozim.

Sabzavot ekinlari bo‘yicha:

Yerni ekin ekishga tayyorlash. Nisbatan noodatiy sovuq va nam ob- havo sharoitida, tuproqdagi namlik haddan tashqari oshib ketgan yillarda tuproq namligini kamaytirish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi buning uchun qishloq xo‘jaligi texniklari yordamida maydonlarni boranalash va 14-16 sm chuqurlikda chizellash.

Chizellashdan so‘ng molalash va traktorga kultivatorlar bilan nishabli maydonlarga 70 sm qator oralig‘ida, tekis yer osti suvi yaqin bo‘lgan maydonlarga esa 90 sm qator oralig‘ida ekish egatlari tortib chiqiladi.

Ekinlar ekilgandan so‘ng urug‘larni unib chiqishi va tuproqda havo aylanishini yaxshilash maqsadida kul’tivatsiya qilinadi.

Bugungi kundagi sharoitdan kelib chiqib, havodagi va tuproqdagi namlikni ortishi sabab, o‘simlik kasalliklarini qo‘zg‘atuvchi zamburug‘ va bakteriyalarni rivojlanishini oldini olish uchun urug‘ dorilagich preparat va imunostimulyatorlar bilan ishlov berish lozim.

Sabzi: ekish muddati; Viloyatlarning tog‘li va tog‘ oldi hududlarida (Qo‘rg‘ontepa, So‘x, Nanay) tumanlarida 25 martdan 10 aprelgacha, janubiy tumanlarda 10-25 martda ekish maqbul hisoblanib, urug‘ sarfi 5-6 kg/gani tashkil etadi.

Navlar: mirzoi sariq 304, Nurli-70, Shantane, Mirzoi Qizil 228. Ekish sxemasi: (50 + 20) 8 sm bo‘lib, ekish chuqurligi 2-3 smni.

Sug‘orish: yer osti suvlari chuqur joylashgan 6-8 marta, yer osti suvi yuza yerlarda 5-6 marta sug‘oriladi. Sug‘orish me’yori 550-600 m3/gacha.

O‘g‘itlash: azot 220 kg/ga, fosfor 150 kg/ga, kaliy 50 kg/ga me’yorlarda oziqlantiriladi.

Piyoz: ekish muddati;   viloyatlarining   shimoliy   tumanlarida 10-20 aprel bo‘lsa, janubiy tumanlarda 10-30 martda ekish maqbul hisoblanib, urug‘ sarfi 4-5 kg/gani tashkil etadi.

Navlar: Sunbula, Zafar, Istiqbol, Sibir, Manas.

Ekish sxemasi: (50 + 20) 10 sm bo‘lib, ekish chuqurligi 3-4 sm.

O‘g‘itlash: azot 200 kg/ga, fosfor 150 kg/ga, kaliy 75 kg/ga me’yorlarda oziqlantiriladi.

Sug‘orish: o‘suv   davrida   mintaqalarga   qarab   o‘rtacha   6-8   marta sug‘oriladi. Sug‘orish me’yori 400-600 m3/ga.

Osh lavlagi: viloyatlarining shimoliy tumanlarida 15-martdan 10-aprelgacha, janubiy tumanlarda 10-25 martda ekish maqbul hisoblanib, urug‘ sarfi 14-16 kg/gani tashkil etadi.

Navlar: Diyor va Bordo. Ekish sxemasi: (50 + 20) 8 sm bo‘lib, ekish chuqurligi 3-4 sm.

O‘g‘itlash: Azot   200   kg/ga,   fosfor   150   kg/ga,   kaliy   120   kg/ga me’yorlarda oziqlantiriladi.

Sug‘orish: hududlarni tuproq-iqlim va suv sharoitlaridan kelib chiqib, 6-8 marta sug‘oriladi. Sug‘orish me’yori 500-600 m³/ga miqdorini tashkil etadi.

Ukrop:   ekish    muddati.    Viloyatlarning    shimoliy    tumanlarida 15 martdan 10 aprelgacha, janubiy tumanlarda 10-25 martda ekish maqbul hisoblanib, pog‘ona usulida sepiladi. Ko‘kligida ishlatiladigan ukrop urug‘i pollarga sepiladi va urug‘ sarfi 10-12 kg/ga.

Ukropni o‘toq qilish, lentalar orasini yumshatish va sug‘orish yo‘li bilan parvarish qilinib, o‘rtacha 2-3 marta sug‘oriladi.

O‘g‘itlash: azot va fosfor 35-50 kg/ga solinadi.

Kashnich: kashnichdan uzluksiz hosil olish uchun urug‘i quyidagi muddatlarda sepiladi: ertagisi 1-10 fevral, o‘rtagisi 1-10-aprelda ekilib, pol qilib sepilganda urug‘ sarfi 8-10 kg/gani tashkil etadi.

Salat: erta bahorda fevral oxiri mart oyining ikkinchi va uchinchi o‘n kunligida; kuzda sentabrni ikkinchi yarmi – oktabrda ekiladi. Salat lentasimon 2-3 qator qilib ekiladi. Lentalar orasi 45-60 sm, lentadagi qatorlar orasi 15 sm. Urug‘ sarfi 4-5 kg/ga. Salat tuplarining orasida 8-10 sm, boshli salatda 12-15 sm bo‘ladi.

Petrushka va bargli karam: erta bahorda fevral oxiri mart oyining ikkinchi va uchinchi o‘n kunligida ekilib, urug‘ sarfi 5-6 kg/gani tashkil etadi.

Rediska: ekish muddati; 20-30 mart bo‘lib, Ekish sxemasi; 40 x 10-15 sm. Urug‘ sarfi- 10-12 kg/gani tashkil etadi.

O‘g‘itlash: go‘ng 30-40 t/ga, azot 90-100 kg/ga, fosfor 70-80 kg/ga, kaliy 40-50 kg/ga.

Sug‘orish: shimoliy viloyatlarda 3-4 marta 4-6 kun oralatib sug‘oriladi. Sug‘orish me’yori 300-400 m³/ga.

Oq boshi karam: ekish muddati; Bahorda 20-30-mart.

Ekish sxemasi: ertagi muddatda 70 x 25 (30) sm; o‘rtagi va kechki muddatlarda 70 x 40 sm; kechki muddatda 90 x 40 sm.

O‘g‘itlash: go‘ng 25-30 t/ga, azot 200 kg/ga, fosfor 150 kg/ga, kaliy 75 kg/ga.

Sug‘orish: ertagi muddatda 8-10 marta, o‘rtagi muddatda 14-15 marta, kechki muddatda 10-12 marta sug‘oriladi. Sug‘orish me’yori, dastlab 600-700 m³/ga, keyingilari 450-500 m³/ga.

Shirin qalampir va baqlajon: ekish muddati; Urug‘ni ekishning muqobil muddati fevralning I-II o‘n kunligi.

Ko‘chatni ekish muddatlari: aprelning III o‘n kunligi, mayning I o‘n kunligi.

Ekish sxemasi. Ko‘chatlar 70 x 30 sm va 90 x 25 sm ekiladi.

O‘g‘itlash. Go‘ng 25-30 t/ga, azot 160 kg/ga, fosfor 120 kg/ga, kaliy 80 kg/ga.

Sug‘orish. O‘suv davri davomida 14-15 marta, 8-12 kun oralatib, sug‘orish me’yori 500-600 m³/ga.

Pomidor: ekish muddati; aprelning II o‘n kunligi; o‘rta va kechpishar navlar uchun aprelning III o‘n kunligidan to mayning I o‘n kunligigacha; urug‘i bilan ochik maydonga aprelning II o‘n kunligi.

Ekish sxemasi: Asosan 70 x 25 (30) sm sxema, tekis maydonlarda esa 90 x 25 (30) sm, uzun palakli navlari uchun 90 x 40 sm, (140×25-30)2 sm.

O‘g‘itlash: go‘ng 30-40 t/ga, azot 180-200 kg/ga, fosfor 140-150 kg/ga, kaliy 100 kg/kg.

Sug‘orish: dastlab 9-10 kun oralatib, ikkinchi-uchinchi bosqichlarda har 6-7 kunda 500-600 m³/ga hisobida suv qo‘yiladi.

Bodring: ekish muddati 20-30 aprel.Ekish sxemasi; (70 +140) x 40sm. Urug‘ sarfi- 4-5 kg/ga.

O‘g‘itlash: go‘ng 30-40 t/ga, azot 150-200 kg/ga, fosfor 150 kg/ga, kaliy 75 kg/ga.

Sug‘orish: ertagi bodring dastlab har 7-8 kunda bir marta, jami 6-8 marta sug‘oriladi. O‘rtagi va kechki navlar shimoliy va shimoliy tumanlarda 6-7 kun, Sug‘orish me’yori, dastlab 600-700 m³/ga, keyingilari 400-500 m³/ga.

Kartoshka ekish bo‘yicha:

Urug‘ni ekishga tayyorlash va ekish. Ekish uchun urug‘lik tuganaklarning shakli, rangi va o‘simtalarining yo‘g‘onligiga qarab e’tibor bilan saralash mo‘l hosil garovidir.

Urug‘lik tuganaklarni   ekishga   tayyorlash   vazni   30-80   grammlik tuganaklar butun, yiriklari esa kesib ekiladi.

Kesilgan va butun tuganaklar har 3-3,5 tonnasi 100 litr suvga 5-6 kg TMTD yoki Roslin, 2-3 gramm qahrabo kislotasi va 4-5 kg ammofos aralashtirilgan eritmaga ivitilib, so‘ngra ekiladi.

Urug‘larni ekish oldidan 20-25 kun davomida yorug‘ ham issiq (12-15 darajali) xonalarda 2-3 qatlam qalinlikda yoyilib nishlatiladi. Natijada yashil, baquvvat 0,5-1,0 santimetr uzunlikdagi o‘simtalar hosil qiladi.

Urug‘likni ana shunday nishlatib ekish mo‘l hosil olishga qaratilgan muhim tadbir bo‘lib, natijada kartoshka hosili 18-25 foizgacha oshib, 10-12 kun erta pishib yetiladi.

Ekish muddati. Tog‘ oldi hududlari So‘x, Farg‘ona, Yangiqo‘rg‘on, Chortoq, Qo‘rg‘ontepa tumanlarida 10 apreldan 10 maygacha, Vodiy viloyatini qolgan tumanlarida 20-30-mart.

Ekish sxemasi. 70 x 30 sm, 90 x 25 sm. Gektariga 2,5-3 tonna urug‘lik sarflanadi.

O‘g‘itlash. Go‘ng 20-25 t/ga, azot 200 kg/ga, fosfor 150 kg/ga, kaliy 100 kg/ga.

Sug‘orish. Sizot suvi chuqur joylashgan yerlarda 6-8 marta, sizot suvi yuza yerlarda 7-8 marta.   Sug‘orish   me’yori:   birinchi   sug‘orishda 700-750 m³/ga va keyingilarda 450-500 m³/ga.

Poliz ekinlarini ekish bo‘yicha:

Urug‘larni ekishga tayyorlash. Qovun va tarvuz yetishtirishda yuqori toifa va sinflarga mansub bo‘lib, navdorligi 99% va unuvchanligi 90-95% dan kam bo‘lmagan urug‘ ekiladi.

Urug‘lar ekishdan oldin osh tuzining 5% eritmasida bo‘ktirib ivitiladi. Natijada urug‘larning to‘q va yirik fraksiyalari suv ostiga cho‘kib, mayda va puch urug‘lar suv betiga qalqib chiqadi. Suv ostida qolgan urug‘lar olinib toza suvga chayqab nami qochguncha quritiladi. Urug‘larni

+40-50 °S hisobida 3-4 soat qizdirib olinsa, urug‘larning kasalliklarga chidamliligi oshishi bilan bir qatorda onalik gullar ko‘payib hosildorlikning oshishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Urug‘larning unib chiqish qobiliyatini oshirish uchun ekish oldidan ularni ruxning 1% li eritmasida 12 soat ivitib olinsa, hosildorlikni 13-14% ga, urug‘ chiqishini 8,7% ga oshirishi ilmiy isbotlangan.

Respublikaning markaziy viloyatlarida 10-20 aprelda ekish ishlari boshlanadi.

Bugungi kundagi noqulay ob-havo sharoitdan kelib chiqib, plyonka- yopqichlarni termos usulidan foydalanish eng oddiy va arzon xili hamda ertaki yuqori hosil yetishtirish va iqtisodiy samara olish usulidir.

1 gektar   maydonga   tunnel   qurish   uchun   800-1000   kg   plyonka, 1200-1300 kg po‘lat sim, 200-250 ta qoziq va 20-25 kg kanop ishlatiladi.

Qulay ob-havo boshlanganda kunduzi tunnel yon tomonlarining bir necha joyidan ochib shamollatiladi.

Ekish muddati: ertapishar navlar: 20 aprelgacha. O‘rtapishar navlar: shimoliy viloyatlarda 25 apreldan 10 maygacha. Kechpishar navlar: shimoliy viloyatlarda 20-30 may.

Ekish sxemasi: qator oralari 270-280 sm keng egat olinadi. Ekish sxemasi (280+70)/2x70 sm, (270 + 90) /2×70 sm.

O‘g‘itlash: go‘ng 30-40 t/ga, azot 75 kg/ga, fosfor 75 kg/ga, kaliy 50 kg/ga. Sug‘orish: sizot suvini joylashganiga qarab 400-500 m³/ga miqdorida 5-6 martagacha suv beriladi. Ertapishar navlar tuproq iqlim sharoitiga qarab 1-2 marta kam sug‘oriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Sabzavot, poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot instituti mutaxassislarining tavsiyalari asosida tayyorlandi.